Stryjeński Kazimierz, pseud. Kazimierz de Tarnawa (1853–1912), historyk, anglista, profesor Sorbony.
Ur. 16 I w Carouge koło Genewy, był synem Aleksandra (zob.) i Pauliny de Lestocq, bratem Tadeusza (zob.).
S. był wychowywany w tradycji polskiej; uczył się w Szkole Narodowej Polskiej w Batignolles (obecnie w obrębie Paryża). W r. 1863 gościł w paryskim salonie Anny (Anetki) z Tyszkiewiczów, 1.v. Potockiej, 2.v. Wąsowiczowej. Po zakończeniu w r. 1869 nauki szkolnej podjął samokształcenie w zakresie literatury klasycznej. Dzięki funduszom otrzymanym od ojca, zaniepokojonego odwlekaniem decyzji o wyborze profesji, w 1. poł. l. siedemdziesiątych studiował w Grammar School w Londynie. W r. 1876 uzyskał dyplom maturalny w dziedzinie literatury w paryskiej Académie, a w r.n. aplikację Conseil Supérieure de l’Instruction Publique, uprawniającą do nauczania języka angielskiego na poziomie szkolnictwa średniego. Już w r. 1877 rozpoczął pracę nauczycielską w liceum w Wersalu. Debiutował jako poeta francuskim zbiorkiem Rimes et Croquis (Paris 1878), opublikowanym pod pseud. Kazimierz de Tarnawa, składającym się z dziewiętnastu utworów, będących przeważnie naśladowaniami. Od r. 1876 był członkiem Stow. Byłych Uczniów Szkoły Batignolskiej i na jego forum wygłaszał (1878) referaty o twórczości T. Campbella, polsko-angielskich związkach literackich, elekcji Henryka Walezego w świetle pamiętników J. Choisnina. Od r. 1880 wchodził w skład redakcji organu Stowarzyszenia „Bulletin Polonais”. Zamieścił w nim m.in. artykuły dotyczące wystaw malarstwa: Les Artistes polonais au Salon (1884 nr 21) i Nouvelles artistiques. Le Salon (1885 nr 25) oraz szkic o recepcji poezji angielskiej w Polsce Les Poètes anglais et la Pologne (1884 nr 23). W r. 1884 ogłosił, również pod pseud. Kazimierz de Tarnawa, zbiory zabawnych, pisanych dla młodszych odbiorców opowiastek: Rayons de Soleil. Les Aventures de Flic et Floc oraz Petites fables. Przetłumaczył z języka angielskiego na francuski powieść W. Blacka „Princess of Thule” („La Princesse de Thulé”, Paris 1885). W r. 1885 ukończył w Paryżu École Nationale des Langues Orientales et Vivantes ze specjalizacją anglisty i tytułem «agrégation». Dekretem z 16 III 1885 otrzymał obywatelstwo francuskie.
W r. 1885, w wyniku konkursu, objął S. posadę nauczyciela z pensją 500 fr. rocznie w liceum w Grenoble oraz został lektorem języka angielskiego na tamtejszym uniwersytecie. Doświadczenia dydaktyczne wykorzystał pisząc podręczniki gramatyki języka angielskiego. W r. 1886 przetłumaczył z języka angielskiego na francuski biografię E. Doleta, autorstwa R. Copleya Christie pt. „Étienne Dolet, le Martyr de la Renaissance” (Paris). T.r. opublikował analizy filologiczne „Hamleta”, m.in. Notes philologiques et littéraires sur Hamlet (Havre). Powieści angielskiej poświęcił wykład przy rozdaniu nagród w liceum: Le roman anglais dans l’enseignement secondaire (Grenoble 1888). W bibliotece w Grenoble odnalazł inedita Stendhala i przystąpił do ich publikacji. W r. 1888 we współpracy z F. de Nyon przygotował do druku „Journal de Stendhal” (Paris), w r. 1889 jako pierwszy wydał i opracował nie ukończoną powieść „Lamiel” (Paris) oraz w r. 1890 jego powieść autobiografczną „Vie de Henri Brűlard” (Paris). Opublikował też pracę L’enfance de Henri Beyle d’après des documents inédites (Grenoble 1890). W specjalistycznych opracowaniach poświęconych Stendhalowi S. jest najczęściej wzmiankowany jako badacz-odkrywca rękopisów pisarza, pomija się natomiast merytoryczną stronę ich wydań, daleką od wzorców edytorskich. Odegrał jednak ważną rolę w renesansie twórczości Stendhala, jaki zaszedł pod koniec XIX w. W r. 1890 zamieszkał S. w Paryżu, gdzie rozpoczął pracę w Lycée Saint Louis; miał też wykłady na Sorbonie. T.r. opublikował rozprawę Othon, roy d’Espaigne et Cymbeline (Havre). Do tematyki stendhalowskiej wrócił w r. 1892 artykułem Stendhal et les Salons de la Restauration („Figaro”), wspierając kampanię propagującą odnalezioną spuściznę pisarza. W r. 1894 opublikował Histoire de l’enseignement de l’anglais en France (Paris).
Często podkreślając swe polskie korzenie, pisał S. artykuły dotyczące Polski i Polaków do „La Grande Encyclopédie” (Paris–Lamirault 1885–1902) oraz do „Nouveau Larousse Illustré” (Paris 1897–1904). Angażował się też w sprawy bytowe polskich artystów, przebywających w Paryżu. W l. 1892–3 gościł Józefa Mehoffera, z którym korespondował, oraz Stanisława Wyspiańskiego i Franciszka Mączyńskiego, a także kustosza Biblioteki Jagiellońskiej Józefa Korzeniowskiego. W marcu 1893 odbył dwutygodniową podróż do Polski, w czasie której odwiedził rodzeństwo; jej pokłosiem był broszurowy przewodnik po Krakowie pt. Une Capitale d’Autrefois, Cracovie (Paris 1893) oraz artykuł Une ville inconnue („Chronique de Paris”, 1893). Wątki polskie były także obecne w artykule Le Mysticisme de Mickiewicz. Napoléon et le messianisme („Revue Blanche” 1894 nr 11), na który odpowiedział Władysław Mickiewicz („Revue des Revues” 1894 nr z 15 XII). Od Natalii Potockiej, wnuczki Potockiej-Wąsowiczowej, otrzymał zgodę na opublikowanie rękopisu jej wspomnień, które ogłosił w r. 1896 we fragmentach w „Revue des jeunes filles” (1896 nr z 5 I) i „Bulletin Polonais” (pt. „Une jeune fille d’autrefois”, nr 91) oraz w całości pt. „Mémoires de la comtesse Potocka (1794–1820)” (Paris 1897, w jęz. niemieckim „Die Memoiren der Gräfin Potocka 1794–1820”, Leipzig 1889–1900 I–II, w przekł. angielskim L. Stracheya „Memoirs of the countess Potocka”, New York 1900). Jak wielu ówczesnych wydawców dokonał znacznych przeróbek tekstu, modyfikując sądy i wypowiedzi autorki, m.in. z powodów politycznych i obyczajowych. Postać Potockiej-Wąsowiczowej stała się również tematem konferencji, zorganizowanej przez S-ego w ramach działalności Tow. Studiów Włoskich na Sorbonie w r. 1898. Na początku r. 1899 opublikował jej „Voyage d’Italie (1826–27)” łącznie z niewydanymi „Lettres inédites de Caroline, reine de Naples, de Catherine, reine de Westphalie” (Paris).
Poszukiwania w archiwach francuskich, łatwość budowania narracji i imponująca erudycja zaowocowały w r. 1899 wydaniem kolejnej monografii S-ego Deux victimes de la terreur. La princesse Rosalie Lubomirska. Madame Chalgrin (Paris) oraz publikacją artykułów, m.in. Le Secret de la Dauphine 1756–1761 („Extrait de le Revue des Études Historiques” T. 3: 1901) i Lettres d’amour du XVIIIe siècle („Le Carnet” 1902 nr 12). W r. 1900 ogłosił S. w „Revue encyclopédique de Larousse” (nr 168) artykuł poświęcony Henrykowi Sienkiewiczowi, a w r. 1901 przedstawił na łamach „La Revue Universelle” „Quo vadis”, „Ogniem i mieczem” i „Bartka zwycięzcę” tego autora. Śmierć siostry Leokadii w r. 1902 stała się impulsem do wydania książeczki memoratywnej Ma sćur Léocadie (Genève 1903). Kolejną z obszernych prac historycznych S-ego była fabularyzowana biografia pt. La mère des trois derniers Bourbons, Marie-Josèphe de Saxe et la cour de Louis XV (Paris 1902); wykorzystywała ona m.in. ponad sto listów delfinowej Marii Józefy do brata, królewicza Ksawerego, odnalezionych w Bibliotece Polskiej w Paryżu oraz materiały wydobyte z królewskiego archiwum w Saksonii. Dzieło to spotkało się z wielkim zainteresowaniem czytelników i zostało uhonorowane przez Akad. Francuską nagrodą Monthyona w wysokości 1 tys. fr. W r. 1902 został S. wiceprezesem La Société des Études Historiques.
W tym okresie opublikował S. książki: Comment a vécu Stendhal (Paris 1903) oraz Le gendre de Louis XV, don Philippe infant d’Espagne et duc de Parme (Paris 1904). Pod koniec r. 1904 (oraz ponownie w r. 1908) prowadził z P. Arbeletem dwa cykle odczytów pt. „Soirées du Stendhal Club”, prezentując z pasją postać powieściopisarza. W r. 1906 został członkiem korespondentem Włoskiej Królewskiej Komisji Historycznej w Parmie. W „Revue Bleue” (9 V i 16 VI t.r.) zamieścił artykuł Le futur regent. Dn. 17 VII 1907 Zarząd Akad. Umiejętności w Krakowie zaprosił S-ego do przyjęcia członkostwa w Komitecie Miejscowym Stacji Naukowej w Paryżu, sprawującym pieczę nad Biblioteką Polską. Po r. 1910 uczestniczył S. w działalności Komitetu wykonawczego edycji przekładów „L’Oeuvre littéraire polonaise”, wyodrębnionego z Komitetu Francusko-Polskiego. Na łamach „Bulletin Polonais” zabierał głos również w sprawach bliższych współczesności: Attitude de la Russie eu 1870 (1911 nr 271) i Le Bilar d’une Alliance (1911 nr 274). Doświadczenia akademickie i wiedzę historyczną wykorzystał pisząc monografię Le dix-huitième siècle (Paris 1909). T.r. ogłosił Le quart de conversion de la marquise de Pompadour („Extrait des Feuilles d’Histoire”, Paris 1909). Do wątków genealogicznych rodziny królewskiej powrócił jeszcze w swej ostatniej książce, poświęconej córkom Ludwika XV i Marii Leszczyńskiej pt. Mesdames de France, filles de Louis XV (Paris 1910, Chartres 1911). Był opiekunem spuścizny, kolekcji obrazów i rysunków zmarłego w r. 1908 malarza Ch. Landelle’a i już na emeryturze napisał poświęconą artyście książkę Une carrière d’artiste au XIXe siècle. Charles Landelle 1821–1908 (Paris 1911). S. zginął 3 VIII 1912 w wypadku samochodowym w Patornay, w górach francuskiej jury.
W małżeństwie (od r. 1880) z Karoliną Marią z Januszkiewiczów (ur. 1858), córką Romualda Januszkiewicza (zob.), miał S. troje dzieci: Aleksandra, Władysława (zm. 1910) i Marię.
Portret w: „Bulletin Polonais” 1912 nr 290; – Ilustr. Enc. Trzaski, V; Judycki A. i Z., Les Polonais en France, Paryż 1996 (fot.); Lorentowicz J., La Pologne en France, Essay d’une Bibliographie raisonné, Paris 1935–41 I–III; Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., VII, VIII; Zieliński J., Nasza Szwajcaria. Przewodnik śladami Polaków, W. 1999 s. 87; – Gmurczyk-Wrońska M., Polacy we Francji w latach 1871–1914, W. 1996; Grochulska B., [wstęp do:] Anna z Tyszkiewiczów Potocka-Wąsowiczowa, „Wspomnienia naocznego świadka”, W. 1965; Łongiewska A., Działalność Komitetu Francusko-Polskiego i Towarzystwa Polskiego Literacko-Artystycznego w Paryżu w l. 1906–1916, „Roczn. Zakł. Narod. im. Ossolińskich” T. 11: 1976; Śladkowski W., Emigracja polska we Francji 1871–1918, L. 1980; Ziejka F., Paryż młodopolski, W. 1993; – Listy Stanisława Wyspiańskiego do Józefa Mehoffera, Henryka Opieńskiego i Tadeusza Stryjeńskiego, Red. M. Rydlowa, Kr. 1999 cz. 1–2; Listy Stanisława Wyspiańskiego do Lucjana Rydla, Red. L. Płoszewski, M. Rydlowa, Kr. 1979 II cz. 1–2 (fot.); Mehoffer J., Dziennik, Red. J. Puciata-Pawłowska, Kr. 1975; Sprawozdanie Towarzystwa Literacko-Artystycznego za r. 1912, Paryż; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1912: „Czas” nr 353, „Gaz. Lwow.” nr 180, „Temps”, „Tyg. Ilustr.” nr 33; – Arch. PAN: Arch. Tadeusza Stryjeńskiego, sygn. III–135 Księga Rodzinna 6 dok. 1–43 fol. 785–844; B. Jag.: sygn. 7729, 9246 akc. 862/99; B. Narod.: sygn. 7351; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: sygn. 2402/t. 3; B. Ossol.: sygn. 12793, 14040 t. 1, sygn. 15118.
Urszula Klatka